نتایج جالب مطالعات باستان شناسی در حوضه آبریز زاینده رود - فروشگاه اینترنتی هرپو

داستان چیست؟

بابک رفیعی علوی می گوید: سؤال جدی که پس از مطالعه این بخش از حوضه آبریز زاینده رود در ذهن هر کس شکل می گیرد، این است که آیا زاینده رود همیشه همین جهت را داشته یا در هزاره های پیشین در بخشهایی جهت دیگری را طی می کرده است؟

او ادامه می دهد: این مسئله هنوز در حد یک فرضیه ضعیف است، اما وجود شواهد یک مسیل بزرگ از نیک آباد به سمت اژیه، حاکی از آن است که در گذشته یا در این قسمت یک رودخانه بزرگ در جریان بوده که به زاینده رود می پیوسته یا اینکه اینجا یکی از جهتهای اصلی زاینده رود بوده است.

این باستان شناس، با تأکید بر اینکه تحقیق بر روی این مسئله، مطالعات باستان شناسی این حوضه آبریز را به یک حیطه جدید وارد می کند، می افزاید: ما بنا داشتیم امسال مطالعات زمین باستان شناسی و دیرینه اقلیم را با همکاری دانشگاه کلن آلمان با پروفسور مارتین کل شروع کنیم، اما کرونا این کار را به تعویق انداخت و امیدواریم با بهبود شرایط در بهار سال آینده، بتوانیم روی این فرضیه بیشتر تحقیق کنیم.

رفیعی علوی تصریح می کند: زاینده رود در دوره هایی پرآب بوده و تالاب گاوخونی نیز قطع به یقین در دوره هایی وسیع تر از امروز بوده است. نکته جالب اینکه تپه های ماسه ای شرق تالاب که امروز به آن ریگسرای می گویند به نظر خیلی قدیمی نیستند، چون در کنار این شنهای روان، محوطه هایی احتمالا مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد دیده می شود که امروز تا حدود زیاد در زیر تلهای ماسه ای پنهان شده اند.

او می گوید: در واقع در جنوب و شرق شهر ورزنه امروز یا در فاصله بین شهرهای اژیه تا ورزنه که در شمال دامنه رشته کوه های جرقویه قرار گرفته، فرهنگی شکوفا با چند ده محوطه استقراری از هزاره سوم پیش از میلاد در عصر مفرغ قدیم وجود داشته و لازم به ذکر است این دوره زمانی مربوط به فاصله ای بوده که ما در فلات ایران اطلاعات کمی درباره آن داریم.

این باستان شناس خاطرنشان می کند: در فلات مرکزی ایران مانند دشتهای قزوین، تهران و کاشان تا اریسمان و حوالی اردستان، استقرارها تا حدود 2800 سال پیش از میلاد ادامه پیدا کرده، اما یکباره متروک شده و ما اطلاعی از شرایط زیست بشر در بعد از این تاریخ در هزاره سوم پیش از میلاد نداریم. در فارس نیز به همین شکل از 2800 تا 2200 پیش از میلاد شاهد افول و کاسته شدن استقرارها به شکلی چشمگیر هستیم.

او توضیح می دهد: حدس ما این است که در این دوره ناشناخته در مناطق مرکزی فلات ایران یک عصر مفرغ قدیم شکوفا در محوطه های متعددی در منطقه پایین دست زاینده رود داشته ایم که متأسفانه باید اعلام کنم این محوطه ها بدلیل دوری از مراکز شهری امروز بسیار در خطر هستند.

رفیعی علوی درباره حفاری های غیرمجاز ماشین آلات سنگین در این محوطه های باستانی می گوید: میراث فرهنگی تلاش خود را برای حفظ این محوطه ها در شرق اصفهان انجام می دهد، اما رسیدگی به وضع این محدوده احتیاجمند یک عزم و اراده جدی ملی است، چرا که حفاری های غیر مجاز و قاچاق وسیع، شواهد تمدنی که به بسیاری از سؤالات ما درباره عصر مفرغ قدیم در کل فلات ایران جواب می دهد را به سادگی از بین می برد، پس ضروری است که توجه بیشتری به آن شود.

این باستان شناس، با اشاره به اینکه رودخانه دائمی زاینده رود از سرچشمه تا تالاب فرهنگ های مختلفی را شکل داده که ما هنوز بخش زیادی از آن را نمی شناسیم، یادآور می شود: حدس می زنیم که محدوده مورد مطالعه ما حداقل در بخشهایی قبلا بواسطه کانال کشی از آب زاینده رود استفاده می کرده اند، چون سطح این منطقه چندین متر بالاتر از سطح رودخانه است و امروزه نیز از اژیه کانالی از زاینده رود جدا می شود تا آب را به روستاهای این محدوده برساند. البته، درک این مسائل احتیاج به مطالعات میان رشته ای بیشتر ما در این محدوده دارد.

او تأکید می کند: ما هنوز اول کاریم و مسئله کرونا به اضافه مشکل همیشگی کمبود بودجه برای این نوع مطالعات، امکان ادامه جدی تر این تحقیقات را در این تابستان از ما گرفته است؛ اگرچه امسال یک فصل بررسی توسط گروه مطالعاتی ما در مناطق جنوبی تالاب گاوخونی انجام شد، اما طبق روال قبل نتوانستیم در شهریور فصل جدید کاوش در پایین دست رودخانه را شروع کنیم.

رفیعی علوی خبر می دهد: بزودی در حوضه غرب زاینده رود و بالادست رودخانه، مطالعاتی را شروع می کنیم تا بتوانیم با مقایسه داده هایش با پایین دست رودخانه به نحوه زیست بشر در کنار این رودخانه دائمی، بهتر پی ببریم.